Zodra een woning ongeschikt en/of onbewoonbaar is verklaard, wordt deze opgenomen op de inventaris van de Vlaamse Overheid van ongeschikt en onbewoonbaar verklaarde woningen. De eigenaar krijgt één jaar de tijd om de gebreken te herstellen en zo de ongeschiktheid en/of onbewoonbaarheid ongedaan te maken. Staat de woning langer dan één jaar op de inventaris, dan moet de eigenaar jaarlijks een heffing betalen tot de woning van de lijst is geschrapt. De inning gebeurt door het Vlaams gewest.
Ongeschikt
Als de woning of de kamer na het woningonderzoek ongeschikt blijkt te zijn, zal de eigenaar aangemaand worden om herstellingswerken aan de woning uit te voeren. Is er geen onmiddellijk risico voor de veiligheid of gezondheid, dan mogen de huidige bewoners er blijven wonen. De woning mag echter niet opnieuw verhuurd worden.
Onbewoonbaar
Als de woning of de kamer na het woningonderzoek onbewoonbaar blijkt te zijn, moet de woning verlaten worden. De gemeente, het OCMW of een sociale woonorganisatie helpt de huurder uitkijken naar vervangende huisvesting.
Hercontrole
De woning kan pas uit de inventaris worden geschrapt als de eigenaar de nodige verbeteringswerken heeft uitgevoerd. De eigenaar vraagt een hercontrole aan en als de woning opnieuw voldoet aan de vereisten wordt het besluit van ongeschikt- en/ of onbewoonbaarverklaring opgegeven. Er kan dan een conformiteitsattest uitgereikt worden en de woning mag terug verhuurd worden.
Op een woning die op voormelde inventaris staat kan een recht van voorkoop of sociaal beheersrecht worden uitgeoefend.
Recht van voorkoop
Woningen - dus geen gebouwen - die zijn opgenomen in één van de lijsten van de inventaris (leegstaande, ongeschikt/onbewoonbare of verwaarloosde woningen) komen in aanmerking voor recht van voorkoop. Ook percelen bestemd voor woningbouw, al dan niet bebouwd, die gelegen zijn in een bijzonder gebied. Dit recht kan door de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW), de sociale huisvestingsmaatschappijen binnen hun werkgebied en in welbepaalde gevallen door de gemeente en het OCMW uitgevoerd worden. Dit kan enkel met het oog op sociale huisvesting. Een woning of onbebouwd perceel dat verworven is op basis van het recht van voorkoop, moet dus steeds worden aangewend met het oog op sociale woningbouw (huur- of koopwoningen). Het recht van voorkoop laat toe een sociaal grond- en pandenbeleid te voeren en hierbij de aandacht te richten op onder meer slechte woningen die voor de reguliere woonmarkt verloren dreigen te gaan. De begunstigde van het recht van voorkoop kan bij verkoop van een onroerend goed in de plaats treden van de koper. De verkoper zal zich bijgevolg onder dezelfde voorwaarden verbinden met de begunstigde (en niet met de oorspronkelijke koper).
Sociaal beheersrecht
Het sociaal beheersrecht heeft zowel als doel om de leegstand en verkrotting te bestrijden, als om probleemwoningen opnieuw op de woningmarkt te brengen aan sociale voorwaarden. Het recht op wonen komt immers in het gedrang als er enerzijds niet voldaan kan worden aan de vraag naar geschikte woningen en er anderzijds woningen leegstaan of verkrotten. Het sociaal beheer bestaat erin de woning tijdelijk te onttrekken aan de zeggenschap van de eigenaar en de woning in beheer te geven van een sociale woonorganisatie, met het oog op herstel en sociale verhuring. De eigenaar behoudt wel het eigenaarschap van de woning, maar verliest tijdelijk het genotrecht en het recht om de woning te beheren. Die maatregel geldt als sanctie voor de eigenaar die niet bereid is om de bedoelde woningen op vrijwillige basis opnieuw op de woningmarkt te brengen. Voor de toepassing van het sociaal beheersrecht is er geen instemming door de eigenaar nodig. Het sociaal beheer laat de rechthebbenden toe de woning minimaal negen jaar te beheren. Het houdt in dat de rechthebbenden de woning sociaal verhuren nadat de nodige werkzaamheden om te kunnen verhuren zijn uitgevoerd. In geval van werkzaamheden kan de periode van negen jaar verlengd worden in functie van de kosten van de werkzaamheden.
Vervolging of premie
Een eigenaar, die een onbewoonbare woning verder blijft verhuren of een ongeschikte woning opnieuw verhuurt, kan strafrechtelijk worden vervolgd. Zowel eigenaars als huurders die noodzakelijke verbeteringswerken uitvoeren, kunnen in bepaalde gevallen beroep doen op premies.